6. Zachęta do wierności

Księga Daniela stanowi orędzie pociechy i nadziei w sytuacjach kryzyso­wych, zwłaszcza w okresie prześladowań, gdy trzeba było dokonać wyboru po­między wiernością Bogu a karierą czy zachowaniem życia. Z tego powodu cała Księga jest zachętą do wierności Bogu nawet za cenę męczeństwa, ukazując jed­nocześnie sens cierpienia i wartość ofiary tych, którzy zaufali Bogu i nie wyrzekli się praktyk religijnych.
W opowiadaniach w Dn 1-6 wierność Bogu łączy się z wykonywaniem pewnych praktyk religijnych, między innymi powstrzymaniem się od spożywania pokarmów królewskich (Dn 1) oraz modlitwą trzy razy dziennie (Dn 6). Czę­sto uważa się, że takie postępowanie wynika z wierności wobec Prawa. Warto jednak zauważyć, że ani powstrzymanie się od posiłków pochodzących ze sto­łu pogańskiego władcy, ani też modlitwa praktykowana trzy razy dziennie, nie są wprost nakazane przez Prawo. W obu przypadkach stosowanie takich prak­tyk jest raczej rezultatem ich rozwoju, którym one podlegały w okresie Drugiej Świątyni, niż bezpośrednich przepisów Tory. Warto również zauważyć, że wy­konywanie tych praktyk stanowi nie tylko o wierności Bogu, ale również o toż­samości narodowej Żydów przebywających w pogańskim środowisku. W Dn 1 Daniel postanawia, że nie splami siebie jedzeniem króla, ani winem, które on pijał (w. 1). Prosi on zwierzchnika dworzan, aby mógł zrezygnować z jedzenia królew­skiego i stosować dietę wegetariańską. Autor Dn 1 chce podkreślić, że zdrowy wygląd, pomyślność i mądrość nie pochodzą od króla, ale od Boga. Prawdziwa pomyślność człowieka zależy od darów Boga, których udziela wiernym sobie, a nie od łaskawości króla. W Dn 6 Daniel zwrócony w kierunku Jerozolimy trzy razu w ciągu dnia klękał na swoje kolana, modlił się i składał dziękczynie­nie swemu Bogu (w. 11). Nie zaprzestaje modlitwy nawet wtedy, gdy grozi za to śmierć. Podobny temat pojawia się w Dn 3, gdzie trzej młodzieńcy nie oddają pokłonu posągowi wzniesionemu przez króla, chociaż są świadomi zagrażające­go im niebezpieczeństwa. We wszystkich tych przypadkach wykonywanie okre­ślonych praktyk religijnych prowadzi do konfrontacji pomiędzy wiernością Bogu a lojalnością wobec pogańskiego władcy. Poprzez wskazanie na pewne praktyki religijne, autor zachęca do wierności Bogu, ponieważ On nie tylko ocala z każ­dego niebezpieczeństwa, ale również nagradza za wierność swoich czcicieli. To Bóg obdarza mądrością młodzieńców żydowskich, którzy dzięki temu odnoszą sukcesy na królewskim dworze pogańskiego władcy (Dn 1; 2; 4), oraz ratuje i wy­wyższa tych, którzy nie wahają się oddać życia za wierność Jemu (Dn 3 i 6).
Inna sytuacja historyczna staje się podłożem wizji w Dn 7 - 12. Wierni Bogu są poddani prześladowaniom, znoszą cierpienia, a nawet śmierć. Autor wizji wzywając do wierności, wskazuje na ukryty sens cierpienia i śmierci, które mają wartość oczyszczającą (11, 35). Jego orędzie staje się nie tylko słowem pociechy, ale przede wszystkim ma dać prześladowanym nadzieję, że ich ofiara nie jest da­remna. To nie ziemski król odniesie ostateczny tryumf, ale Bóg, który nagrodzi po zmartwychwstaniu swoich wiernych, wywyższając ich i włączając do wspól­noty z istotami niebiańskimi w życiu wiecznym (12, 1-3).

SPIS TREŚCI

SŁOWO WSTĘPNE OJCA ŚWIĘTEGO JANA PAWŁA II
OD ZESPOŁU REDAKCYJNEGO
WYKAZ SKRÓTÓW
TRANSLITERACJA

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

1. Osoba Daniela
2. Miejsce w kanonie
3. Tekst
3.1. Tekst hebrajski i aramejski
3.2. Tekst grecki
3.2.1. LXX
3.2.2. Teodocjon
3.3. Inne wersje (tłumaczenia)
4. Język
4.1. Kwestia wielojęzyczności Księgi Daniela
4.2. Język hebrajski
4.3. Język aramejski
4.4. Język grecki.
4.5. Słowa obcego pochodzenia
5. Powstanie i autorstwo
5.1. Etapy redakcji i jedność Księgi
5.2. Kwestia autorstwa i środowisko powstania
6. Kwestia gatunku literackiego
6.1. Gatunek literacki Księgi i formy podrzędne
6.2. Apokaliptyka jako gatunek literacki
7. Struktura literacka
8. Tło historyczne
9. Dzieje interpretacji
9.1. Tradycja żydowska
9.1.1. Najwcześniejsze aluzje
9.1.2. Qumran
9.1.3. Apokaliptyka żydowska
9.1.4. Józef Flawiusz
9.1.5. Późniejsza tradycja żydowska
9.2. Tradycja chrześcijańska
9.2.1. Nowy Testament
9.2.2. Okres patrystyczny
9.2.3. Okres średniowiecza
9.2.4. Okres reformacji
9.2.5. Początki i rozwój badań naukowych
9.3. Interpretacja współczesna
9.4. Księga Daniela w sztuce
10. Przesłanie teologiczno-moralne
10.1. Bóg
10.2. Królestwo Boże
10.3. „Teologia historii"
10.4. Angelologia
10.5. Zmartwychwstanie
10.6. Zachęta do wierności

TEKST I KOMENTARZ

1. Daniel i jego towarzysze na dworze króla babilońskiego (1,1-21)
1.1. Zagadnienia literackie
1.1.1. Struktura
1.1.2. Forma literacka
1.1.3. Okoliczności powstania
1.2. Egzegeza
1.2.1. Wprowadzenie (1,1-2)
1.2.2. Przedstawienie młodzieńców żydowskich (1,3-7)
1.2.3. Odrzucenie królewskich pokarmów (1,8-16)
1.2.4. Zakończenie (1,17-21)
Ekskurs: Terminologia mądrościowa w Księdze Daniela
1.3. Przesłanie

2. Sen Nabuchodonozora o posągu i jego interpretacja (2,1-49)
2.1. Zagadnienia literackie
2.1.1. Struktura
2.1.2. Forma literacka
2.1.3. Okoliczności powstania i źródła
2.2. Egzegeza
2.2.1. Wprowadzenie (2,1)
2.2.2. Dialog króla z mędrcami babilońskimi (2, 2-12)
2.2.3. Interwencja Daniela u króla (2, 13-16)
2.2.4. Daniel otrzymuje objawienie tajemnicy (2, 17-24)
2.2.5. Spotkanie Daniela z królem (2, 25-45)
Ekskurs: Symboliczny sen na starożytnym Bliskim Wschodzie
Ekskurs: Epoki świata ukazane jako metale
Ekskurs: Schemat czterech królestw
Ekskurs: Interpretacja mesjańska kamienia z Dn 2, 34-35 i 44-45
2.2.6. Zakończenie (2, 46-49)
2.3. Przesłanie

3. Trzej młodzieńcy w piecu ognistym (3,1-30)
3.1. Zagadnienia literackie
3.1.1. Struktura
3.1.2. Forma literacka
3.1.3. Okoliczności powstania
3.2. Egzegeza
3.2.1. Wprowadzenie (3,1-7)
3.2.2. Oskarżenie młodzieńców żydowskich (3, 8-12)
3.2.3. Dialog króla z młodzieńcami (3, 13-18)
3.2.4. Skazanie młodzieńców na śmierć (3, 19-23)
3.2.5. Reakcja króla (3, 24-25)
3.2.6. Cudowne ocalenie młodzieńców (3, 26-27)
3.2.7. Rozporządzenie króla (3, 28-30)
3.3. Przesłanie

4. Dodatki greckie
Modlitwa Azariasza i Pieśń trzech młodzieńców (3, 24-90)
4.1. Zagadnienia literackie
4.1.1. Modlitwa Azariasza (3, 24-45)
4.1.1.1. Struktura
4.1.1.2. Forma literacka
4.1.1.3. Język i okoliczności powstania
4.1.2. Część narracyjna (3, 46-50)
4.1.3. Pieśń trzech młodzieńców (3, 51-90)
4.1.3.1. Struktura
4.1.3.2. Forma literacka
4.1.3.3. Język i okoliczności powstania
4.2. Egzegeza
4.2.1. Modlitwa Azariasza (3, 24-45)
4.2.2. Część narracyjna (3, 46-50)
4.2.3. Pieśń trzech młodzieńców (3, 51-90)
4.3. Przesłanie

5. Sen Nabuchodonozora o drzewie i jego interpretacja (3, 31 - 4, 34)
5.1. Zagadnienia literackie
5.1.1. Struktura
5.1.2. Forma literacka
5.1.3. Okoliczności powstania i źródła
5.2. Egzegeza
5.2.1. Wprowadzenie (3, 31-33)
5.2.2. Wprowadzający opis okoliczności snu króla (4, 1-5)
5.2.3. Opis snu Nabuchodonozora (4, 6-15)
Ekskurs: „Czuwający, strażnicy" w literaturze międzytestamentalnej
5.2.4. Interpretacja snu (4, 16-24)
5.2.5. Opis wypełnienia się snu (4, 25-30)
5.2.6. Zakończenie (4, 31-34)
5.3. Przesłanie

6. Uczta Baltazara (5,1- 6,1)
6.1. Zagadnienia literackie
6.1.1. Struktura
6.1.2. Forma literacka
6.1.3. Okoliczności powstania
6.2. Egzegeza
6.2.1. Wprowadzenie (5, 1-6)
6.2.2. Próba wyjaśnienia tajemniczego napisu (5, 7-12)
6.2.3. Daniel przed królem (5, 13-28)
6.2.4. Zakończenie (5,29 - 6,1)
6.3. Przesłanie

7. Daniel w jaskini lwów (6, 2-29)
7.1. Zagadnienia literackie
7.1.1. Struktura
7.1.2. Forma literacka
7.1.3. Okoliczności powstania
7.2. Egzegeza
7.2.1. Wprowadzenie (6, 2-4)
7.2.2. Spisek przeciwko Danielowi (6, 5-10)
7.2.3. Oskarżenie i skazanie Daniela (6, 11-19)
7.2.4. Ocalenie Daniela (6, 20-25)
7.2.5. Proklamacja króla Dariusza (6, 26-28)
7.2.6. Zakończenie (6, 29)
7.3. Przesłanie

8. Wizja czterech bestii i „jakby Syna Człowieczego" (7,1-28)
8.1. Zagadnienia literackie
8.1.1. Struktura
8.1.2. Forma literacka
8.1.3. Podłoże religijno-historyczne Dn 7
8.1.4. Okoliczności powstania
8.2. Egzegeza
8.2.1. Wprowadzenie (7, l-2a)
8.2.2. Opis wizji (7, 2b-14)
Ekskurs: Interpretacja postaci „jakby Syna Człowieczego"
8.2.3. Interpretacja wizji (7, 15-18)
Ekskurs: „Święci" w literaturze okresu Drugiej Świątyni
8.2.4. Dodatkowe wyjaśnienie wizji (7, 19-27)
Ekskurs: Wzajemna relacja Jakby Syna Człowieczego" i świętych Najwyższego
8.2.5. Zakończenie (7, 28)
8.3. Przesłanie

9. Wizja barana i kozła (8, 1-27)
9.1. Zagadnienia literackie
9.1.1. Struktura
9.1.2. Forma literacka
9.1.3. Podłoże mityczne Dn 8
9.1.4. Okoliczności powstania
9.2. Egzegeza
9.2.1. Wprowadzenie (8,1-2)
9.2.2. Opis wizji (8, 3-14)
9.2.3. Interpretacja wizji (8, 15-26)
9.2.4. Zakończenie (8, 27)
9.3. Przesłanie

10. Modlitwa Daniela i proroctwo o siedemdziesięciu tygodniach lat (9,1-27)
10.1. Zagadnienia literackie
10.1.1. Struktura
10.1.2. Forma literacka
10.1.3. Okoliczności powstania
10.2. Egzegeza
10.2.1. Wprowadzenie (9, 1-2)
10.2.2. Modlitwa Daniela (9, 3-19)
10.2.3. Objawienie udzielone Danielowi (9, 20-27)
Ekskurs: Chrześcijańska interpretacja mesjańska Dn 9, 24-27
10.3. Przesłanie

11. Wizja dotycząca historii świata i wydarzeń „końca dni" (10,1 - 12,13)
11.1. Zagadnienia literackie
11.1.1. Struktura
11.1.2. Forma literacka
11.1.3. Tradycje mityczne i biblijne jako podłoże religijno-historyczne Dn 10 - 12
11.1.4. Okoliczności powstania
11.2. Egzegeza
11.2.1. Wprowadzenie (10,1)
11.2.2. Epifania istoty niebiańskiej (10, 2-9)
11.2.3. Dialog Daniela z aniołem (10,10 - 11,1)
11.2.4. Przemówienie anioła (11, 2 - 12, 4)
Ekskurs: Zmartwychwstanie
11.2.5. Epilog: dodatkowa wizja (12, 5-13)
11.3. Przesłanie

12. Dodatek grecki:
Opowiadanie o Zuzannie (13, 1-64)
12.1. Zagadnienia literackie
12.1.1. Struktura
12.1.2. Forma literacka
12.1.3. Okoliczności powstania
12.2. Egzegeza
12.2.1. Wprowadzenie (13, 1-6)
12.2.2. Próba uwiedzenia Zuzanny (13, 7-27)
12.2.3. Oskarżenie i skazanie na śmierć Zuzanny (13, 28-43)
12.2.4. Przesłuchanie i skazanie na śmierć dwóch starszych (13, 44-62)
12.2.5. Zakończenie (13, 63-64)
12.3. Przesłanie

13. Dodatek grecki:
Opowiadanie o Belu i wężu (14, 1-42)
13.1. Zagadnienia literackie
13.1.1. Struktura
13.1.2. Forma literacka
13.1.3. Okoliczności powstania
13.2. Egzegeza
13.2.1. Wprowadzenie (14, 1-2)
13.2.2. Opowiadanie o Belu (14, 3-22)
13.2.3. Opowiadanie o wężu (14, 23-27)
13.2.4. Opowiadanie o Danielu w jaskini lwów (14, 28-42)
13.3. Przesłanie

ANEKSY

Dodatek I: Pisma z Qumran związane z Księgą Daniela
Dodatek II: Dn 4: tłumaczenie tekstu aramejskiego i greckiego (LXX)
Dodatek III: Dn 5: tłumaczenie tekstu aramejskiego i greckiego (LXX)
Dodatek IV: Dn 6: tłumaczenie tekstu aramejskiego i greckiego (LXX)
Dodatek V: Opowiadanie o Zuzannie (Dn 13): tłumaczenie tekstu greckiego (Teod. i LXX)
Dodatek VI: Opowiadanie o Belu i wężu (Dn 14): tłumaczenie tekstu greckiego (Teod. i LXX)

BIBLIOGRAFIA
INDEKS AUTORÓW
INDEKS TEKSTÓW BIBLIJNYCH
INDEKS TEKSTÓW POZABIBLIJNYCH