Tego dnia Niemcy – a właściwie powstała dwa dni wcześniej Republika Niemiecka – podpisały rozejm w Compiègne z państwami ententy, co zakończyło działania wojenne. Tego samego dnia ustanowiona przez Niemcy i Austro-Węgry w Warszawie kolegialna głowa marionetkowego Królestwa Polskiego – Rada Regencyjna – przekazała Józefowi Piłsudskiemu naczelną władzę wojskową, a trzy dni później przejął on od regentów także władzę polityczną. Rada Regencyjna rozwiązała się, a Piłsudski został tymczasowym naczelnikiem państwa. Tego samego dnia – 11 listopada – w Poznaniu pierwszym polskim prezydentem miasta został Jarogniew Drwęski, polityk związany z obozem narodowym. W Poznaniu ujawniła się też działająca od 1916 r. Naczelna Rada Ludowa – alternatywna wobec administracji niemieckiej polska władza polityczna. Na jej czele stał ks. Stanisław Adamski, późniejszy biskup katowicki.

Wielki pochód

16 listopada naczelnik Piłsudski oficjalnie notyfikował obcym rządom powstanie niepodległego państwa polskiego. Niestety, w odpowiedzi uzyskał uznanie tylko ze strony Niemiec. Zwycięskie mocarstwa uznawały bowiem paryski Komitet Narodowy Polski, którego prezesem był Roman Dmowski. 17 listopada ulicami Warszawy przeszedł kilkusettysięczny wielki pochód narodowy, w którym reprezentowanych było kilkaset polskich organizacji społecznych, kulturalnych, zawodowych i politycznych. Domagały się one powstania rządu koalicyjnego i jak najszybszego przeprowadzenia wyborów do konstytuanty. Piłsudski jednak postawił na utworzenie rządu partyjnego – zdominowanego przez socjalistów i lewicę ludową, z byłym legionistą Jędrzejem Moraczewskim na czele.

W innych częściach Polski sytuacja była odmienna. W opanowanej skutecznie przez Polaków Galicji od końca października rządziła Polska Komisja Likwidacyjna z Wincentym Witosem na czele, na Śląsku Cieszyńskim działała tamtejsza Rada Narodowa pod kierownictwem ks. Londzina. We Lwowie natomiast toczyły się od niemal dwóch tygodni krwawe walki polskich ochotników (w tym dzieci – słynnych Orląt) przeciwko regularnym oddziałom Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Wilno znajdowało się jeszcze przez kilka tygodni w rękach niemieckich sił okupacyjnych, tzw. ­Ober-Ostu, a następnie wpadło w ręce bolszewików.

Zmiany wokół nas

Otoczenie polityczne ziem polskich w niczym nie przypominało tego z 1914 r. Zniknęły z mapy Europy wszystkie trzy mocarstwa zaborcze. W Niemczech cesarz Wilhelm II abdykował i ustąpił miejsca koalicyjnemu rządowi republikańskiemu z socjaldemokratą Friedrichem Ebertem na czele. Niezależnie od tego Związek Spartakusa z Karlem Liebknechtem ogłosił powołanie niemieckiej socjalistycznej republiki rad na wzór bolszewicki.

W Rosji toczyła się krwawa wojna domowa – w Moskwie i Petersburgu rządzili bolszewicy kierowani przez Radę Komisarzy Ludowych z Włodzimierzem Leninem na czele. Rozejm w Compiègne, anulujący postanowienia niemiecko-bolszewickiego traktatu pokojowego w Brześciu, umożliwił bolszewikom cofnięcie wszelkich krępujących ich postanowień. Armia Czerwona zaczęła więc stopniowo zajmować terytorium, z którego wycofywały się jednostki niemieckiego Ober-Ostu.

Jednak większa część terytorium dawnej Rosji znajdowała się w rękach innych ośrodków władzy. Wyparci ze stolicy przez bolszewików zwolennicy Republiki Rosyjskiej od 18 listopada kierowani będą przez dyktatora – admirała Aleksandra Kołczaka, którego siedziba znajdowała się w syberyjskim Omsku. Niezależnie na ziemiach południowej Rosji formowała się Armia Ochotnicza pod wodzą gen. Antona Denikina.

Także Austro-Węgry już nie istniały. 12 listopada ogłoszono powstanie Niemieckiej Republiki Austriackiej, na której czele stanął jako premier socjaldemokrata Karl Renner. 13 listopada dotychczasowy cesarz austriacki i król węgierski bł. Karol I Habsburg zrzekł się władzy na Węgrzech i w Czechach. 14 listopada powstała Czechosłowacka Republika Ludowa z czeskim prezydentem Tomaszem Masarykiem i czeskim premierem Karelem Kramarzem. Na Węgrzech także ogłoszono republikę, w której władzę sprawował liberalny polityk Mihaly Karolyi, jednak narastały tam błyskawicznie nastroje probolszewickie.

Bezpośrednio na wschód od ziem polskich powstawały natomiast niezależne państwa narodowe – istniejąca od początku listopada Republika Litewska, a także powstała 18 listopada Republika Łotewska. Na południowym wschodzie istniały dwa ukraińskie twory państwowe. Na Kijowszczyźnie – Państwo Ukraińskie ze słabnącym po klęsce Niemiec atamanem Pawło Skoropadskim na czele. Już wkrótce zostanie ono opanowane w wyniku zamachu stanu przez socjaldemokratę Semena Petlurę. Na ziemiach dawnej Monarchii Austro-Węgierskiej 13 listopada zaś niepodległość ogłosiła Zachodnioukraińska Republika Ludowa z narodowo-demokratycznym premierem Kostem Łewyckim. To właśnie ZURL toczyła krwawą wojnę z Polakami, próbując opanować Lwów i ziemię przemyską…

W ogólnym chaosie na mapę Europy wracało z trudem niepodległe państwo polskie. •

Odrodzenie - 100. rocznica odzyskania niepodległości

KONCEPCJA I REDAKCJA: Andrzej Grajewski i Filip Musiał ZDJĘCIE NA OKŁADCE: Jacek Malczewski, Polonia II, olej na płótnie, 1918 REPRODUKCJA: Jerzy Ochoński, Tomasz Prażmowski /PAP

© Gość Niedzielny 2018