Liturgia nie pozostawia wątpliwości. Wielki Post to czas nie tylko osobistego, ale i zbiorowego nawrócenia, a więc także wezwanie do narodowego rachunku sumienia. Nie należy go jednak oddzielać od osobistego. Tymczasem mam wrażenie, że tego zbiorowego wymiaru nawrócenia prawie nie bierzemy pod uwagę. Być może w ogóle go nie rozumiemy. W końcu rachunek sumienia dotyczy osobistej odpowiedzialności, a „cóż my możemy”… Owszem, w sprawach narodowych chętnie robimy rachunki innym. Ale sobie? Czy w ogóle tego dotyczy wiara? Jednak społeczne okoliczności naszej egzystencji, pośród których przychodzimy na świat (czyli czas historyczny, naród, rodzina), są częścią naszego osobowego losu, niepowtarzalnej próby naszego życia. Wskazują wyzwania i problemy, wobec których musimy zająć stanowisko.