4. Angelologia

W Księdze Daniela pojawia się rozbudowana nauka o istotach niebiań­skich, które nie są już jedynie posłańcami (mal'ākîm) Boga, jak we wcześniejszej tradycji biblijnej, ale odgrywają decydującą rolę w historii, która obejmuje zarów­no sferę ziemską, jak i niebiańską.
W Dn 3 i 6 pojawiają się istoty niebiańskie jako działający z polecenia Boga, w wyniku czego zostają ocaleni z niebezpieczeństwa śmierci trzej młodzieńcy wrzu­ceni do ognistego pieca (3, 25) oraz Daniel wtrącony do jaskini lwów (6, 23).
W Dn 4 istoty niebiańskie są określane jako czuwający, strażnicy ('îrîn) oraz święci (qaddîšîn). Za ich pośrednictwem Bóg kieruje sprawami niebios i ziemi na wzór króla otoczonego swoim dworem. Podobnie jak ziemski władca posługiwał się swoimi „strażnikami", którzy stanowili jego „oczy i uszy" w kontrolowaniu i kierowaniu państwem, tak również Bóg w kontrolowaniu i kierowaniu sprawami niebios i ziemi posługiwał się członkami swego dworu. Według Dn 4, gdzie Na-buchodonozor w śnie zobaczył istoty niebiańskie wydające decyzję o jego upoko­rzeniu, a następnie w interpretacji jaką podaje królowi Daniel, decyzja należy tyl­ko do Boga (w. 21). Istoty niebiańskie nazywane „czuwającymi", „strażnikami" spełniały podobną rolę jak posłańcy mal'ākîm we wcześniejszej tradycji biblij­nej, a więc przekazywały ludziom wolę Boga, ale tutaj podkreśla się również to, że one również w jakimś stopniu uczestniczą w sprawowaniu przez Boga władzy oraz w podejmowaniu przez Niego decyzji odnoszących się do losów ziemskich królestw i ich władców. Bóg nie tylko panuje nad nimi wszystkimi, ale również wykorzystuje je w sprawowaniu przez siebie władzy, która jest absolutna i nieza­leżna od nikogo. Termin święci (aram. qaddîšîn; hebr. q^edôšîm) jest określeniem istot niebiańskich w wizjach apokaliptycznych, zwłaszcza w Dn 7 i 8.
W Dn 7 Bóg zasiadający na tronie jest otoczony niezliczoną liczbą istot nie­biańskich, które Mu służą (w. 10). Warto zauważyć, że aramejski rdzeń šmš (słu­żyć, być do dyspozycji; oddawać cześć, uwielbiać), pojawia się jedynie tutaj, nato­miast jego hebrajski odpowiednik šrt często odnosi się w tradycji biblijnej do służby na królewskim dworze (np. 2 Sm 13,17; 2 Krn 22,8; 1 Krl 1,4.15; Est 1,10; 2,2; 6,3), zwłaszcza w odniesieniu do wysokich dygnitarzy państwowych w zakresie spraw politycznych i militarnych (np. 1 Krn 27,1; 28,1; 2 Krn 17,19), a w tradycji kapłańskiej (P) i w dziele kronikarskim staje się terminem technicz­nym określającym służbę kultyczną. W Iz 56, 6 tym czasownikiem określa się służbę Bogu w czasach ostatecznych (por. Iz 60,7.10; 61,6). Określenie wielkiej ilości istot niebiańskich w otoczeniu Boga jako tysiąc tysięcy (...) i miriady miriad pojawia się w tradycji biblijnej tylko w Dn 7, 10. Nigdzie w Biblii nie podaje się liczby istot niebiańskich, natomiast podobnych określeń na oznaczenie wielkiej ilości, mnóstwa zazwyczaj używa się w sensie militarnym i odnosi się do liczby wojska (np. Lb 10,36; Kpł 26,8; Pwt 32,30; 33,17; Ps 91,7; 1 Sm 18, 7), czę­sto w kontekście pokonania wrogów przez Boga. Ukazanie istot niebiańskich jako otaczających tron, na którym zasiada Bóg, nawiązuje do koncepcji dworu niebiańskiego lub zgromadzenia istot niebiańskich rozpowszechnionej w litera­turze starożytnego Bliskiego Wschodu oraz w tradycji biblijnej (np. 1 Krl 22,19; Iz 6; Jr 23,18; Za 3,1-10; Hi 1-2; Ps 82; 89,6-8). Przykładem opisu dworu niebiańskiego jest wizja proroka Micheasza z 1 Krl 22, 19: „zobaczyłem JHWH siedzącego na swym tronie i cały zastęp niebios stojący przy Nim po Jego prawej i po lewej stronie". Taka koncepcja jest zakorzeniona w przekonaniu starożyt­nych o istnieniu zgromadzenia bogów na wzór dworu królewskiego otaczającego władcę. Motyw Boga zasiadającego na tronie i otoczonego niezliczoną liczbą istot niebiańskich podkreśla absolutną i suwerenną władzę jaką Bóg sprawuje za­równo w sferze niebiańskiej, jak i w sferze ziemskiej oraz Jego transcendencję.